Wat is de waarde van je netwerk?

Onze tijd wordt gedomineerd door grote technologiebedrijven die veel invloed hebben op ons dagelijks leven. Met elke nieuwe gebruiker die zich aanmeldt groeit de waarde van hun netwerk kwadratisch. Deze exponentiele groei staat bekend als de wet van Metcalfe. Hoe komt het dat de waarde van een netwerk zo snel groeit? Welk bewijs is er voor deze wet van Metcalfe? En welke kanttekeningen zijn er te plaatsen bij deze theorie over netwerkeffecten? Na het lezen van dit artikel heb je een beter begrip van dit concept dat een enorme impact heeft op ons dagelijks leven. 

The internet is a decentralized network with unlimited sources of creativity.

Peter sunde

Wat is het netwerkeffect?

Het netwerkeffect beschrijft het principe dat de waarde van een product of dienst toeneemt naarmate het gebruik daarvan toeneemt. Wanneer het gaat over toenemende waarde van het product of de dienst, dan hebben we het over de waarde in de ogen van de gebruikers. Logischerwijs leidt deze waarde voor gebruikers veelal tot waarde voor de eigenaar van het netwerk. Dit concept is rond 1980 onder het grote publiek bekend geworden door Robert Metcalfe. Sindsdien staat dit idee bekend als de wet van Metcalfe.

De wet van Metcalfe

Robert Metcalfe is een van de medeoprichters van 3 Com, een Amerikaanse fabrikant van computeronderdelen. Daarnaast is hij een van de bedenkers van het Ethernet, een lokaal netwerk met gedeelde apparaten, zoals printers en opslagapparatuur. Hoe meer apparaten zijn aangesloten op zo’n lokaal netwerk, des te groter de waarde (in dit geval bijvoorbeeld het gebruikersgemak) voor de gebruiker. 

Robert Metcalfe stelde dat de waarde van een netwerk kwadratisch toeneemt met elke node die aan het netwerk wordt toegevoegd. Gelijktijdig stijgen de kosten van de nodes slechts lineair: het toevoegen van 20 nodes zal ongeveer twee keer zo duur zijn als het toevoegen van 10 nodes (schaalvoordelen daargelaten). Dit terwijl volgens Metcalfe de waarde dus 2² = 4 keer zo groot wordt. De figuur hieronder illustreert deze samenhang tussen de kosten en waarde van een netwerk.

De term node klinkt erg algemeen en dat komt doordat de wet van Metcalfe op verschillende typen systemen van toepassing is. Oorspronkelijk werd de wet gebruikt voor het beschrijven van een lokaal netwerk (Ethernet). In dat geval zijn de nodes apparaten zoals printers en schijven voor dataopslag. Later werd de toepassing ervan uitgebreid naar digitale communicatienetwerken, zoals het telefonienetwerk, internet en sociale media. In deze gevallen kunnen nodes het aantal telefoon- of internetaansluitingen zijn, of het aantal gebruikers van een sociaal netwerk. 

Negatieve marginale kosten

Er is iets interessants aan de hand met de kosten voor het toevoegen van een extra gebruiker aan een netwerk. Wanneer de kritieke massa is bereikt, dan groeit het netwerk als vanzelf. Met alle digitale mogelijkheden zijn de kosten voor het toevoegen van een extra gebruiker nihil. Zo kost het mij bijvoorbeeld niets extra’s om een gebruiker aan mijn mailinglijst toe te voegen. 

Kijk je naar de marginale kosten (het bedrag waarmee de totale kosten toenemen wanneer een extra gebruiker wordt toegevoegd) dan zijn deze zelfs negatief.  Het toevoegen van een extra gebruiker kost je niets, maar het levert wel waarde. Volgens de wet van Metcalfe is dit verband dus zelfs kwadratisch. 

Empirische validatie van de wet van Metcalfe

De formule waarmee de waarde van een netwerk wordt beschreven volgens de wet van Metcalfe is eenvoudig, namelijk V = n². V staat daarbij voor het Engelse value en n is het aantal nodes is het netwerk. 

Ondanks deze eenvoudige beschrijving is ruim 30 jaar lang geen empirisch bewijs (bewijs gebaseerd op data of waarnemingen) gevonden dat de wet van Metcalfe bevestigd. Pas in 2013 was het een groep Nederlandse onderzoekers die de wet wist aan te tonen. Hiervoor analyseerden ze een aanzienlijke dataset met gegevens over internetgebruik. Korte tijd later kwam Robert Metcalfe zelf met soortgelijk bewijs op basis van gebruiksdata van Facebook over een periode van 10 jaar.

Waarom de waarde van een netwerk exponentieel toeneemt met het aantal nodes

Schaalvoordelen zijn er al sinds mensheugenis. Zodra we als mensheid in groepen gingen samenwerken werden de voordelen van zo’n (in dit geval sociaal) netwerk zichtbaar. Terwijl één persoon het vuur in de gaten hield kon de rest van de stam op jacht. 

Later, toen we in dorpen en steden gingen wonen, hoefden we niet allemaal onze eigen weg aan te leggen, maar deden we dit één keer gezamenlijk. Een schoenmaker in zo’n stad gebruikte voor het repareren van 100 schoenen grofweg dezelfde apparatuur en gereedschap als voor het repareren van 50 schoenen. Zodra hij zijn initiële investering had gedaan, had hij dus voordeel van meer klandizie. De eerste industriële revolutie met de bijbehorende introductie van massaproductie heeft een enorme impuls gegeven aan dit soort schaalvoordelen.

Het verschil tussen schaalvoordelen en netwerkeffecten

Bovenstaande voorbeelden illustreren het principe van schaalvoordelen. Schaalvoordelen zijn echter iets wezenlijk anders dan netwerkeffecten zoals de wet van Metcalfe ze beschrijft. Waar schaalvoordeel gerelateerd is aan de eerste industriële revolutie, is de wet van Metcalfe te relateren aan de technologische revolutie met de opkomst van het internet (de zogenaamde 3^e industriële revolutie).

Het grote verschil tussen schaalvoordelen en een netwerkeffecten zit hem in het volgende. In het geval van massaproductie en schaalvoordelen zit het voordeel hem in de dalende kosten voor het produceren van goederen. Dit kan leiden tot een lagere prijs voor de gebruiker, die uiteindelijk meer waarde krijgt voor eenzelfde investering. In het geval van netwerkeffecten neemt de waarde voor de gebruiker toe met de groei van het netwerk. Deze waarde toename kan zowel direct als indirect zijn.

Directe en indirecte netwerkeffecten

Netwerkeffecten zijn onder te verdelen in directe en indirecte effecten:

• Directe netwerkeffecten doen zich voor in situaties waarbij een extra node direct voordeel oplevert voor andere gebruikers. Facebook is hier een goed voorbeeld van. Wanneer een nieuwe gebruiker toetreedt tot het netwerk dan kan jij als bestaande gebruiker direct met deze nieuwe persoon communiceren.
• Wanneer de toenemende waarde voor bestaande gebruikers gerealiseerd wordt via een of meerdere tussenstappen dan spreken we van indirecte netwerkeffecten. Uber is hier een goed voorbeeld van. Een extra gebruiker van deze dienst levert jou als bestaande gebruiker niet direct voordeel op. Sterker nog, misschien kaapt hij wel net die taxi voor je neus weg die jij had willen hebben. Op lange termijn zullen extra gebruikers echter leiden tot meer voor deze dienst. Daar heb jij als huidige gebruiker voordeel van, omdat deze betere dekking ertoe leidt dat jij voortaan sneller een chauffeur tot je beschikking hebt.

De redenatie achter netwerkeffecten

Stel dat er net een nieuw sociaal netwerk wordt geïntroduceerd waarop je foto’s kan delen met je vrienden. Wanneer ik me als eerste van mijn vrienden aanmeld, dan haal ik daar weinig waarde uit. Meldt mijn beste vriend zich vervolgens ook aan, dan zal ik ook regelmatiger een kijkje nemen. Wanneer meer van mijn bekenden en de mensen waarmee ik me graag associeer een account aanmaken en foto’s beginnen te delen, dan neemt de waarde ineens hard toe. Hoe meer actieve gebruikers, des te groter de kans dat er ook voor mij relevante content te vinden is.

Elk nieuw product of nieuwe dienst moet een bepaalde drempel over. Dit is wat Geoffrey Moore de chasm noemt in zijn boek Crossing the chasm. Zodra die drempel gepasseerd is, dan is de groei in gebruik niet te stoppen. Gebruikers raden de dienst aan bij bekenden en die nieuwe gebruikers introduceren het vervolgens ook weer bij hun vrienden. Mensen zijn bang de boot te missen van ‘the next big thing’ waardoor de groei zichzelf in stand houdt.

Wat is de waarde van een netwerk?

Waarde in een netwerk gaat over de waarde voor de gebruiker. Zijn er meer gebruikers van een sociaal medium, dan is de kans dat de content voor jou relevant is groter. Zijn meer gebruikers aangesloten bij jouw favoriete taxi-app, dan zorgt dit voor betere dekking van de dienstverlening. 

Toch is het ook interessant te kijken naar de waarde aan de kant van het bedrijf dat de dienstverlening aanbiedt. Immers, als de dienst voor jou gratis is, dan ben jij het product. Hoeveel ben jij waard voor het bedrijf?

Ten tijde van de grootschalige fabrieken van de eerste industriële revolutie was de waarde van een fabriek te relateren aan fysieke elementen. Meer of betere machines resulteerden in de productie van meer of betere goederen in eenzelfde tijdsbestek. Daarmee kon logischerwijs meer geld verdiend worden. Bij de netwerkeffecten die de wet van Metcalfe beschrijft ontbreekt een dergelijke koppeling met de fysieke wereld vaak. Hoeveel is een sociaal netwerk als Facebook waard? Wat moet Uber kosten? Welke waarde heeft snapchat? 

Natuurlijk, de verkoop van advertenties heeft waarde. Dit is indirect ook weer te relateren aan de verkoop van goederen. Dit verband is in het beste scenario indirect en in het slechtste geval is hiertussen geen correlatie. Kijken we naar de huidige (geschatte) waarde van sociale media bedrijven zoals TikTok ($50 miljard), Snapchat ($88 miljard) of Instagram ($102 miljard) dan lijkt dit totaal losgekoppeld van enige waarde in de fysieke wereld.

Randvoorwaarden en kanttekeningen bij de wet van Metcalfe

Er is een aantal belangrijke opmerkingen te plaatsen bij de wet van Metcalfe. Ondanks het empirische bewijs voor de exponentiele waarde toename, is het belangrijk onderstaande kanttekeningen in gedachten te houden.

Het netwerk vereist contact tussen de nodes

Een eerste belangrijke opmerking is dat de nodes in het netwerk met elkaar in contact moeten staan. Is er geen contact, dan vindt er geen waarde uitwisseling plaats. Neem als voorbeeld een berichtenapp als WeChat. Wanneer je hoort dat hier miljoenen mensen gebruik van maken, dan wil je daar vast ook snel mee aan de slag. Kom je er achter dat het miljoenen Chinezen betreft, dan is de waarde voor jou nog steeds nul als je de Chinese taal niet machtig bent.

Hetzelfde geldt voor de sociale media app voor het delen van foto’s die we eerder als voorbeeld zagen. Stel dat 1000 mensen daar een account aanmaken. Wanneer vervolgens maar 2 mensen actief foto’s plaatsen of bekijken, dan kan je de waarde van het netwerk niet relateren aan alle 1000 gebruikers. De 2 actieve gebruikers geven daarbij een beter beeld van de waarde van het netwerk.

All nodes are equal, but some are more equal than others

De wet van Metcalfe maakt geen onderscheid tussen de waarde van verschillende nodes in een netwerk. Toch zit er een verschil in waarde van een telefoonaansluiting in een kantoorpand waarvan 100 mensen gebruikmaken ten opzichte van een telefoonaansluiting in een eenpersoonshuishouden. Dit geldt zowel voor de waarde die jij als gebruiker ervaart als voor de waarde van het bedrijf dat het netwerk aanbiedt. 

Bij de eerste kanttekening hierboven zagen we al dat nodes actief moeten zijn. Actieve nodes zijn meer waard dan inactieve nodes. Wanneer een gebruiker in een sociaal netwerk actiever is, dan levert dit meer waarde voor de andere gebruikers. In het voorbeeld van de foto app betekent dit dat er een grotere kans is op relevante content voor jou als gebruiker. Ook voor het bedrijf achter het sociale netwerk levert een influencer met dagelijkse posts meer op dan oom Henk die af en toe zijn kattenfilmpjes deelt. 

De wet van Reed

Een aanvulling op de wet van Metcalfe is de wet van Reed. Deze wet stelt dat je bij het berekenen van de waarde van een netwerk ook de vorming van subgroepen moet meenemen. Denk hierbij aan de mogelijkheid op Facebook om je aan te sluiten bij groepen met een specifieke interesse. 

De wet van Reed stelt dat de waarde van het netwerk voor sommige van deze groepen sneller groeit dan voor anderen. Feitelijk ligt deze theorie dus in het verlengde van de tweede opmerking, namelijk dat niet alle nodes evenveel waarde hebben (of in dit geval niet evenveel waarde ervaren).

Een grens aan de waarde van een netwerk

De wet van Metcalfe stelt geen grens aan de exponentiele waardeontwikkeling van een netwerk. Theoretisch gezien kan de waarde dus tot in het oneindige blijven toenemen. Wanneer het echter gaat over sociale netwerken, dan vormt onze menselijke capaciteit een grens. Deze grens wordt bepaald door het getal van Dunbar, dat aangeeft dat er een maximum aantal sociale contacten is dat we kunnen onderhouden.

Het grote nadeel van netwerkeffecten

Het nadeel van gigantische netwerken is dat de controle een enorme uitdaging wordt. Je hoeft de krant maar open te slaan of je ziet verschillende voorbeelden van Russische trollenfabrieken, WhatsApp fraude of nepnieuws de revue passeren. Naarmate een netwerk groeit, wordt het ook interessanter voor malafide partijen om daar een graantje van mee te pikken.

De uitdaging is dat nieuwe systemen een nieuwe manier van denken vereisen. De gigantische groei als gevolg van netwerkeffecten is niet te beteugelen met lineaire oplossingen zoals we die in eerdere systemen toepasten. Groeit het aantal nieuwe gebruikers exponentieel, dan loop je altijd achter de feiten aan wanneer je daar een equivalente groei aan content moderators tegenover wilt zetten.

De groei van hedendaagse netwerken vraagt om een netwerkachtige manier van controle. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van peer-to-peer ratings zoals die op Airbnb en Marktplaats worden toegepast. Ook dit systeem is niet waterdicht, maar het lijkt een stap in de goede richting.

Network effects are very positive things, but there’s a tipping point where they fall over into the madness of crowds.

Peter thiel