Van mensen die een carrière lang keihard gewerkt hebben om de top te bereiken zou je verwachten dat ze er alles aan doen om hun verworven positie te behouden. Hoe kan het dan dat zoveel succesvolle leiders op een bepaald moment op ethisch vlak een misstap begaan? Weten ze niet dat hun gedrag niet door de beugel kan? Denken ze er mee weg te komen? Het Bathseba syndroom beschrijft het ethisch falen van succesvolle leiders en na het lezen van dit artikel heb je het antwoord op de vraag of macht corrumpeert.
What I fear most is power with impunity. I fear abuse of power and the power to abuse.
Isabel Allende
De oorsprong van het Bathseba syndroom
Het Bathseba syndroom vindt zijn oorsprong in het Bijbelse verhaal over koning David en de vrouw van Uria de Hetiet, één van Davids soldaten. Op een avond ziet David de vrouw, Bathseba, zitten, laat haar bij zich komen en brengt samen met haar de nacht door. Als zij vervolgens zwanger blijkt, laat David Uria naar huis sturen. Zo kan Uria met zijn vrouw vrijen en doorgaan voor de vader van het kind. Uit solidariteit met zijn soldaten besluit Uria echter niet met Bathseba te slapen, waarna David zorgt dat Uria vooraan in de strijd wordt geplaatst waar hij sterft. Dan trouwt David met Bathseba.
Het onderzoek van Ludwig en Longenecker
In 1993 publiceerden onderzoekers Dean Ludwig en Clinton Longenecker een onderzoek naar een fenomeen dat zij het Bathseba syndroom noemden. Dit syndroom beschrijft hoe succesvolle leiders blijven streven naar meer, totdat ze een ethische grens overgaan. Net als bij David, die als koning alles had, maar daarmee geen genoegen nam, zijn leiders ook vandaag de dag niet immuun tegen de vele verleidingen waaraan ze worden blootgesteld. Zoals de onderzoekers zelf stellen: veel managers zijn slecht voorbereid op succes.
Wat is het Bathseba syndroom?
Het Bathseba syndroom gaat over het ethisch falen van succesvolle leiders. Het onderzoek van Ludwig en Longenecker beschrijft het onvermogen van leiders om om te gaan met de verleidingen van succes. Sinds de publicatie van dit artikel zijn de schandalen niet minder geworden: ophef over exorbitante bonussen, seksuele escapades en ander grensoverschrijdend gedrag domineren ook vandaag de dag regelmatig het nieuws.
In hun onderzoek benoemen Ludwig en Longenecker 4 oorzaken voor het Bathseba syndroom:
- Zelfgenoegzaamheid. Door hun succes verliezen leiders focus en aandacht voor hun kerntaak, namelijk het richting geven aan de organisatie.
- Geprivilegieerde toegang. Het succes van de leider en de positie waarin hij zich bevindt geeft toegang tot informatie, mensen of middelen.
- Ongelimiteerde toegang. Hoe meer succes, des te minder limieten vaak worden gesteld aan toegang tot de middelen van de organisatie.
- Overmoed. Succes kan het geloof van de leider in zijn eigen invloed tot onrealistische proporties uitvergroten.
Wanneer speelt dit syndroom op?
Het juiste doen op het moment dat alles goed gaat is de uitdaging niet. Juist wanneer je moe, hongerig of ziek bent wordt je ethisch kompas op de proef gesteld. Na een rotdag is je zelfdiscipline minder en kom je misschien eerder in de verleiding misbruik te maken van de middelen die je tot je beschikking hebt. Er is zelfs een psychologisch fenomeen dat dit verschijnsel beschrijft, namelijk ego depletion.
Ego depletion
In zijn boek Thinking Fast and slow beschrijft Daniel Kahneman het principe van ego depletion. Deze theorie stelt dat het volhouden van zelfdiscipline mentale energie kost. Daardoor zijn mensen die veelvuldig aan lastige keuzes worden blootgesteld eerder geneigd egoïstische keuzes te maken en seksistische taal te gebruiken. Weinig slaap en honger maken dit probleem alleen maar groter.
Dit is te verklaren door de manier waarop onze hersenen werken: de prefrontale hersenschors is namelijk belast met het onderdrukken van impulsen, maar het is ook het hersengebied dat de meeste energie gebruikt. Slaap of eet je te weinig, dan heb je niet voldoende energie om dit hersengebied aan te sturen en geef je eerder toe aan (foute) impulsen.
Ethiek is zwart-wit
Je kent het gevoel vast wel: jij geeft dag in, dag uit zoveel dat je op een bepaald moment ook best even aan jezelf mag denken, toch?
Op veel vlakken kan je jezelf af en toe best eens laten gaan en alle remmen losgooien. Bij ethiek is er echter geen grijs gebied. Je bent ethisch bezig, of niet. Je kan je carrière lang ethische keuzes maken, maar als je één keer goed de mist in gaat dan kan je dat jarenlang zorgvuldig opgebouwde krediet in een keer verspelen.
Een bijkomend gevaar is een neerwaartse ethische spiraal. Ben je eenmaal onethisch te werk gegaan, dan ben je toch al niet langer ethisch en kan je net zo goed nog meer onethische keuzes maken. Of je bent weggekomen met onethisch handelen, acht vervolgens de pakkans klein en gaat dus op diezelfde onethische voet verder.
Voorbeelden van Bathseba syndroom
Naar voorbeelden van het Bathseba syndroom hoef je niet lang te zoeken. Ook is dit een fenomeen van alle tijden. Sla de krant open en je leest over de bunga-bunga feestjes van Silvio Berlusconi, de Maserati van bestuurder Hubert Möllenkamp van woningcorporatie Rochdale, de seksuele escapades van Bill Clinton en recenter alle #MeToo schandalen met bekende Nederlanders.
In sommige gevallen zie je duidelijk dat niet alleen de leider het contact met de werkelijkheid verloren lijkt, maar dat de hele cultuur verwrongen is. Neem als voorbeeld booking.com, dat na het ontvangen van miljoenen aan coronasteun van de Nederlandse staat en het doorvoeren van een aanzienlijke ontslagronde, toch torenhoge bonussen aan haar bestuurders uitkeerde.
Zoals onderstaande uitspraak van Simon Sinek kraakhelder laat zien, zijn bonussen op zich niet het probleem. Wat is dan wel het probleem? Het voelt oneerlijk. We vinden niet dat deze mensen recht hebben op zo’n enorme bonus.
Would anybody be offended if we gave a $150 million bonus to Gandhi? How about a $250 million bonus to Mother Teresa? Do we have an issue with that? None at all. Great leaders would never sacrifice the people to save the numbers. They would sooner sacrifice the numbers to save the people.
Simon Sinek
Hoe ga je effectief om met succes?
De voorbeelden van onethische keuzes door succesvolle leiders zijn talrijk. Hoe voorkom je dat jij in de valkuil van het Bathseba syndroom stapt?
In hun onderzoek benoemen Ludwig en Longenecker 4 adviezen voor leiders om ethisch falen te voorkomen:
- Bewustzijn dat dit ook jou kan overkomen. Niemand is onfeilbaar en inzicht is de eerste stap naar verandering.
- Een brede identiteit. Zorg dat je naast werk ook privé een interessant leven leidt, met voldoende tijd voor familie en vrienden en het ondernemen van niet werk gerelateerde activiteiten. Zo voorkom je tunnelvisie en blijf je in contact met de realiteit.
- Focus op je taak. Het is je taak de organisatie te leiden. Jezelf verrijken is daar absoluut geen onderdeel van.
- De juiste sociale omgeving. Zorg voor een leiderschapsteam met personen die een sterk ethisch kompas hebben. Deze mensen moeten je kunnen inspireren het goede voorbeeld te geven en je durven confronteren wanneer dat nodig is.
Naast bovenstaande 4 adviezen pleiten de onderzoekers voor het faciliteren van ethisch gedrag. Dat kan je als leider bijvoorbeeld in de praktijk brengen door voldoende afstand te nemen van de dagelijkse gang van zaken. Zo blijf je met beide benen op de grond staan. Opnemen van voldoende vakantie en het inhuren van externe coaching zijn daar goede voorbeelden van. Ook het voorkomen en tijdig detecteren van onethisch gedrag, bijvoorbeeld door trainingen en het benoemen van een ombudsman of ethische commissie, helpt een juiste cultuur te creëren.
Ik verdien een piepschuimen beker
In deze video geeft Simon Sinek in minder dan 3 minuten een krachtige onderbouwing voor het derde van de 4 adviezen van Ludwig en Longenecker. Sinek vertelt het verhaal van een voormalig staatssecretaris van Defensie.
Tijdens zijn toespraak op een groot evenement vertelt de staatssecretaris dat hij een jaar eerder op hetzelfde evenement mocht presenteren. Toen was hij nog in functie, waardoor hij allerlei privileges genoot, zoals een goede kop koffie bij aankomst, uitgeserveerd in een porseleinen koffiekop. Dit jaar is hij niet meer in functie, waardoor alle privileges kwamen te vervallen en hij ergens in een donker hoekje zelf zijn koffie uit de automaat kon halen en in een piepschuimen beker moest schenken. Zo komt de voormalig staatssecretaris er achter dat alle vroegere privileges niet aan hem toebehoorden, maar aan de positie die hij bekleedde. Hij eindigt met de woorden: “ik verdien een piepschuimen beker”.
De moraal van dit verhaal is dat je nooit moet vergeten dat je als leider in dienst staat van de organisatie. Persoonlijke voldoening komt op de tweede plaats. Je voorkeursbehandeling behoort niet aan jou toe, maar aan de positie die je bekleedt. Wees geïnteresseerd, in plaats van interessant. Ga er niet vanuit dat je alles al weet, maar hou een open blik, blijf leren en sta open voor nieuwe ervaringen.
Leiderschap is niet voor iedereen
Ondanks de toenemende aandacht voor excessen lijkt het Bathseba syndroom eerder meer dan minder vaak naar voren te komen. Het interessante is dat juist ook berekenende, kalme en intelligente leiders, zowel man als vrouw, hier gevoelig voor zijn.
Dit artikel is een pleidooi voor gematigdheid. Leiderschap is namelijk niet voor iedereen. Het betekent keihard werken, zonder dat je daar altijd de vruchten van plukt. Het gaat over dienstbaarheid en werken aan een hoger doel. Zorg dat je de juiste maatregelen neemt om met beide benen op de grond te blijven staan en het contact met de werkelijkheid en je omgeving te behouden. Alleen zo kan je focus houden op je kerntaak, namelijk het leiden van je organisatie naar dat hogere doel.
Having power is not nearly as important as what you choose to do with it.
Roald Dahl