De 4 valkuilen bij luisteren

Luisteren is moeilijk. Hoor jij echt wat de ander zegt, zonder dat je ondertussen in je hoofd met andere dingen bezig bent? Vaak proberen we wel te luisteren, maar maken we er toch snel ons eigen verhaal van. Specifiek zijn er 4 valkuilen bij luisteren om voor op te passen. Welke valkuilen dat zijn en hoe je ze kan vermijden lees je hieronder.

The difference between hearing and listening is paying attention.

Ruth Messinger

APIEs zijn de valkuilen bij luisteren

De 4 valkuilen bij luisteren zijn door Stephen Covey beschreven in zijn bestseller The 7 habits of highly effective people. De vijfde habit (of gewoonte) die hij in dat boek beschrijft is Seek first to understand, then to be understood. Oftewel, geef voordat je verwacht te krijgen. Wil je gehoord worden, luister dan eerst aandachtig naar de ander.

Covey benoemt specifiek 4 valkuilen bij luisteren, die hij autobiographical responses noemt. Deze 4 valkuilen kan je onthouden door aan apen te denken. De vier letters vormen gezamenlijk namelijk het acroniem APIE. De 4 valkuilen bij luisteren zijn:

• Advicing (adviseren);
• Probing (peilen);
• Interpreting (interpreteren);
• Evaluating (evalueren).

In de rest van dit artikel licht ik elk van deze valkuilen toe.

Lead by listening – to be a good leader you have to be a great listener.

Richard Branson

Valkuil 1: Advising (adviseren)

De ander vertelt je over een probleem of iets waar hij mee zit en jij hebt meteen een oplossing klaar. De ander heeft daar niet om gevraagd, maar jij weet precies wat hij nodig heeft. Zonde om dat dan niet te delen, toch?

Adviezen, hoe goedbedoeld ook, zijn gebaseerd op onze eigen manier van kijken. We zoeken een oplossing op basis van onze normen en waarden en onze blik op de wereld. Dat betekent dat de ander daar niet per se mee geholpen is. Belangrijker is dat op het moment dat jij het advies in je hoofd aan het samenstellen bent, je niet meer naar de ander luistert. 

Het is vervelend om te zeggen, maar dit is een techniek die bij veel mannen – mezelf niet uitgezonderd – sterk ontwikkeld is. Herken je dat, dat je de oplossing al in je hoofd hebt, maar nog moet wachten die te noemen tot de ander klaar is met praten? Wat we op zo’n moment denken is: Iemand heeft een probleem, dus die zit te wachten op een oplossing. Was het maar zo simpel. De ander wil zich gehoord voelen en merken dat je begrijpt waar hij of zij mee zit. Als je dan met een oplossing komt, dan komt dat over als ongevoelig en bot.

Zelfs een tip kan al te veel zijn. Heb je weleens een tip gekregen waarop je niet zat te wachten? Hoe voelde dat? Precies, waar bemoeit diegene zich mee?! Doe dit dan ook niet bij anderen. Geef alleen advies wanneer je daar om gevraagd wordt. 

Valkuil 2: Probing (peilen)

Dit is misschien wel de lastigste van de 4 valkuilen bij luisteren. De bekendste techniek bij probing is namelijk het stellen van vragen. En nu hoor ik je denken: vragen stellen is toch goed? Dat is toch de manier om interesse te tonen en beter te begrijpen wat de ander bedoelt?

Vragen zijn zeker een krachtig wapen in communicatie. Waar het misgaat is dat we vragen stellen op basis van onze eigen denkkaders. Iedereen kijkt anders naar de wereld en daardoor zijn de vragen die jij stelt niet altijd nuttig voor de ander.

Laten we in gedachten een gesprek inbeelden tussen 2 mensen, Anton en Berend. Anton is avontuurlijk en ondernemend en voor Berend is zekerheid heel belangrijk. Stel dat Anton een eigen onderneming wilt starten en daarover een gesprek met Berend voert. Anton vertelt enthousiast over alle kansen die hij ziet en welke plannen hij daarbij heeft. Wat voor soort vragen zal Berend stellen als hij de techniek van probing toepast? Ik stel me vragen voor als “Ben je dan niet bang dat je geen klanten krijgt? Zitten daar niet heel veel risico’s aan? En hoe ga je dan zorgen dat er wel genoeg geld binnenkomt?” Deze vragen zijn volkomen logisch als je Berend’s blik op de wereld in gedachten hebt, maar ze helpen Anton niet verder.

Pas dus op met het stellen van vragen.

Valkuil 3: Interpreting (interpreteren)

Bij interpreting probeer je de motieven van de ander te doorgronden. Terwijl de ander verteld ben jij in je hoofd aan het puzzelen. Zou dat misschien komen doordat hij als kind …? Ik denk dat dit te maken heeft met zijn drang om … Als je in je hoofd zo aan het puzzelen bent, dan luister je op dat moment niet meer naar de ander.

Een mooi voorbeeld van iemand die deze techniek weet te vermijden is Bertold Gunster in de Omdenken podcast. In deze podcast komen mensen praten over hun problemen met als doel die op te lossen. Regelmatig komt het voor dat Bertold de verleiding benoemt helemaal in te gaan op de manier waarop een probleem ontstaan is en wat daaraan allemaal ten grondslag ligt. In plaats daarvan geeft hij op zo’n moment aan dat het probleem zich in het heden voordoet, dus dat hij liever onderzoekt of ze het probleem hier en nu kunnen oplossen.

Valkuil 4: Evaluating (evalueren)

Je hoort wat de ander zegt en in je hoofd ga je bepalen of je het daarmee eens bent. “Wat vind ik hier eigenlijk van? Dat zou ik denk ik toch anders aangepakt hebben. Was dat nou wel slim?” Op het moment dat je dat allemaal aan het overwegen bent dan kan je niet gelijktijdig luisteren.

Mocht je jouw oordeel vervolgens ook nog uitspreken dan kan dat helemaal het laatste zijn waar de ander op zit te wachten. Als hij een fout heeft gemaakt en daarover zijn hart wil luchten, dan is het weinig behulpzaam hem nogmaals op de stupiditeit van zijn fout te wijzen.

Waarom de 4 valkuilen bij luisteren ertoe doen

Wat is nu eigenlijk het probleem met APIEs? Is het zo erg om af en toe advies te geven? Of om te bepalen of je het ergens mee eens bent?

Wat Covey bedoelt met autobiographical responses is dat alle vier de valkuilen bij luisteren gebaseerd zijn op luisteren met als doel te reageren vanuit ons eigen denkkader. Het kan goedbedoeld zijn, maar deze technieken zijn allemaal gebaseerd op hetzelfde fundament. De reden dat we deze technieken inzitten is namelijk dat we onszelf belangrijk vinden. Oftewel, ons ego zit in de weg van goed luisteren. Ga maar na: je beoordeelt, evalueert, adviseert en stelt vragen, omdat jij het allemaal wel weet. 

De 4 valkuilen bij luisteren kunnen desastreus zijn wanneer je een relatie wilt opbouwen of onderhouden. Door deze technieken in te zetten creëer je namelijk afstand en de ander zal niet vertellen wat er echt speelt.

Je kent nu de 4 valkuilen bij luisteren en daarmee kan je je bewust worden van de momenten waarop je ze inzet. Daarmee weet je nog niet hoe het dan wel moet. Prima om deze technieken te vermijden, maar wat kan je dan wel dan om een betere luisteraar te worden? Hoe toon je oprechte interesse? Hoe zorg je dat de ander zich wél gehoord voelt? Daarover lees je in dit artikel over de 4 empathische responses.

Listening without bias or distraction is the greatest value you can pay another person.

Denis Waitley