Door de enorme hoeveelheid keuzes waarmee je dagelijks wordt geconfronteerd, stel je keuzes uit. De oorzaak is meestal niet dat je de keuze niet kan maken, maar dat je het niet overziet. Door het opstellen van een beslisboom deel je jouw keuze op in kleine overzichtelijke stappen. Zo wordt de beslissing ineens een stuk eenvoudiger. Hier lees je hoe je dat aanpakt.
Sometimes it’s the smallest decisions that can change your life forever.
Keri Russell
Wat is een beslisboom?
Een beslisboom is een aanpak om mogelijke keuzepaden gestructureerd in kaart te brengen. Het geeft een gebalanceerd beeld van risico’s en uitkomsten, waarbij emoties uit de vergelijking worden gefilterd. Een goede beslisboom leest als het advies van een consultant: helder, gestructureerd en feitelijk.
Wat levert het maken van een beslisboom me op?
Het maken van een beslisboom vergt enige oefening en kost ook tijd. Waarom zou jij die energie daarin steken?
Het helpt de keuze vereenvoudigen
We stellen keuzes uit. Niet alleen omdat bij de beslissing emoties een rol spelen, maar ook omdat we grote keuzes niet overzien. Naarmate we de keuze langer voor ons uitschuiven, wordt het als een steeds hogere berg waarvoor we steeds minder energie hebben die te beklimmen.
Zoals bij alle doelen die je wilt bereiken zit de crux hem in het opdelen van het werk in belachelijk kleine stapjes. Vele kleine stapjes leiden tot een groot eindresultaat. Dat is precies waar een beslisboom je bij helpt. Elke individuele tak van de boom is een kleine beslissing om te nemen en al die kleine beslissingen samen zorgen dat je de grote beslissing neemt. Je kan die ‘deelkeuzes’ zien als kleine stapjes op de enorme berg van de totale beslissing.
Het geeft nieuwe inzichten
Naast het vereenvoudigen van de beslissing geeft een beslisboom je ook nieuwe inzichten. Na het opschrijven van de te nemen keuze ga je mogelijke vertakkingen van je beslisboom onderzoeken. Zo krijg je een goed overzicht van wat allemaal komt kijken bij de beslissing. Het eindresultaat heeft misschien vertakkingen met onderwerpen waar je eerder helemaal niet bij stilstond.
Je maakt een bewuste keuze
Geen keuze maken is ook een keuze. Je kiest dan om niet te kiezen en zal met de gevolgen van die keuze moeten leven. Het opstellen van een beslisboom forceert je stil te staan bij en na te denken over een beslissing. Je maakt dus een bewuste keuze, waarbij je ook een deel van de intuïtie en emotie kan wegnemen uit de beslissing.
Let op! Een betere beslissing leidt niet noodzakelijk tot een betere uitkomst
Een beslisboom leidt tot een betere beslissing, doordat je de keuze op een overzichtelijke manier presenteert en emoties en intuïtie deels kan wegfilteren. Dit houdt echter niet in dat de uitkomst van de beslissing daarmee ook is wat je wilt. Een goede beslissing leidt niet altijd tot de gewenste uitkomst. In de complexe omgeving waarin de meesten van ons opereren hebben geluk en omgevingsfactoren invloed op de uitkomst van een keuze. Het maximaal haalbare is het nemen van een goede beslissing.
Het maken van de beslisboom
Nu je het nut van een beslisboom begrijpt kan je aan de slag met het maken van een beslisboom. Hieronder licht ik de 5 stappen toe waarin je dat doet.
1. Schrijf op welke beslissing je gaat maken
Pak een groot vel papier, leg het horizontaal neer (in ‘landscape modus’) en schrijf links bovenaan het vel welke beslissing je wilt nemen. Als alternatief voor papier kan je ook voor een digitale variant kiezen (bijvoorbeeld PowerPoint of Figma), maar besteed daar niet veel tijd aan. De essentie is de beslisboom zelf, niet de manier om die te maken.
Denk na over de formulering van je keuze. Goede voorbeelden zijn “Moeten we onze fabriek sluiten?”, “Zal ik minder gaan werken?” of “Gaan we ons huis verbouwen?”. Deze vragen laten ruimte voor verschillende mogelijke uitkomsten. Een vraag als “Zal ik A of B?” is ook geschikt. Zoals we in de volgende stap zullen zien zijn er altijd ook nog opties C, D en E, maar die kan je in een volgend niveau van je beslisboom verwerken.
Bedenk waarom je deze keuze wilt maken en wat je hoopt dat dit oplevert. In het geval van de vraag “Zal ik minder gaan werken?” kan de gewenste uitkomst zijn dat je meer tijd met je gezin kan doorbrengen, minder stress ervaart, of meer tijd hebt voor je hobby.
Als er geen urgentie is de beslissing te nemen, hoe ga je jezelf dan toch dwingen de keuze te maken? In zijn boek Hooked legt Nir Eyal uit dat er 2 typen beslissingen zijn, namelijk ‘medicijn-beslissingen’ en ‘vitamine-beslissingen’. De analogie is simpel: medicijnen heb je nodig en vitamines zijn goed maar niet noodzakelijk. Is jouw keuze een ‘vitamine-beslissing’, hoe ga je dan de urgentie creëren de keuze ook daadwerkelijk te maken? Het definiëren van succes kan een stap zijn richting de motivatie die je zoekt.
2. Bepaal de mogelijkheden
Teken aan de linkerkant van je papier in het midden een vierkant. Dit vierkant representeert de beslissing die je bovenaan de pagina hebt opgeschreven. In de beslisboom geeft een vierkant een keuze aan en een cirkel staat voor een uitkomst. Vanuit dit eerste vierkant teken je 2 lijnen, die de keuzemogelijkheden weergeven. In het geval van het al dan niet sluiten van een fabriek komt op de ene lijn “fabriek sluiten” en op de andere lijn “fabriek niet sluiten” te staan. De opzet ziet er dan ongeveer uit als in onderstaande afbeelding.
Teken de lijnen ver uit elkaar, zodat je in de verdere vertakkingen van je beslisboom voldoende ruimte overhoudt voor het opschrijven van andere opties.
Neem voor de volgende stap voldoende tijd en denk vooral niet te snel dat je er bent. Nu is het namelijk zaak de mogelijkheden in kaart te brengen. Welke opties zie je voor je? En welke nog meer? Wanneer je je niet laat belemmeren door bestaande kaders en overtuigingen kunnen verassende inzichten ontstaan. Schrijf minimaal 10 mogelijke opties uit. In het geval van het al dan niet sluiten van de fabriek kan je denken aan het verkopen van de fabriek, de fabriek omtoveren tot een evenementenlocatie, het pand verhuren, het pand slopen, woningen ontwikkelen en ga zo maar door. Door hier met een open blik naar te kijken ontstaan nieuwe ideeën en inzichten.
Je beslisboom heeft dan een vorm zoals in de afbeelding hieronder. Evalueer nu je opzet. Heb je bij elk van de vierkanten alle mogelijkheden in kaart gebracht? Geven de cirkels helder aan wat de uitkomst is? In deze stap kan het nodig zijn (een deel van) je boom opnieuw op te stellen mocht je toch nog toevoegingen willen doen.
3. Waarde toekennen aan de uitkomsten
Je hebt nu een goed overzicht van wat allemaal komt kijken bij je beslissing en welke mogelijkheden dat geeft. Nu kan je waarde toekennen aan elk van de uitkomsten. Indien mogelijk is een financiële waarde het meest objectief. Sommige uitkomsten zullen lastig in geld uit te drukken zijn. In dat geval kan je ook met een score werken, bijvoorbeeld een score van 1 tot 10, afhankelijk van de criteria voor succes die je in stap 1 hebt bepaald. Je kan de waarde of score toevoegen zoals in blauw weergegeven in onderstaande afbeelding.
Deze stap is geen exacte wetenschap. Als het zo simpel was dan zou je waarschijnlijk geen beslisboom nodig hebben. Het gaat er om een zo goed mogelijke inschatting van de waarde te maken op basis van de beschikbare data en je eigen kennis. Als je dit met een team doet dan kan je tot betere inschattingen komen door iedereen eerst individueel een inschatting te laten maken van de waarde of score. Daarover kan je vervolgens het gesprek aangaan om tot een vanuit meerdere perspectieven onderbouwde score te komen.
4. Waarschijnlijkheid toevoegen aan de keuzepaden
Kijk nu naar elke cirkel en schat de kans van de optie in. Gebruik je percentages, dan moet het totaal van de keuzepaden vanuit een vierkant op 100% uitkomen. Gebruik je een kans tussen 0 en 1, zorg dan dat het totaal optelt tot 1. Deze stap staat in groene tekst uitgewerkt in de afbeelding hieronder.
5. Waarde van de knooppunten bepalen
Je hebt nu alle data beschikbaar om de beslisboom af te ronden. Werk hierbij van rechts naar links om de waarde van knooppunten te bepalen. Dit doe je door voor elke regel de kans te vermenigvuldigen met de waarde van die keuze. Ter illustratie heb ik in onderstaande afbeelding waarden toegevoegd voor elk van de opties:
Beginnen we helemaal rechtsboven, dan is de uitkomst van het bovenste knooppunt €2450, zoals onderstaande berekening laat zien.
Zo kan je de waarde van alle mogelijke uitkomsten en knooppunten berekenen om tot onderstaande uitwerking te komen. Hierin zijn de getallen in de grijze kaders de uitkomsten die bij het betreffende vierkant horen.
Doorlopen we de beslisboom nu van links naar rechts, dan is meteen duidelijk dat de onderste route het voordeligst is. Dit levert namelijk een waarde van €2280 ten opzichte van €780. Vervolgens kiezen we bij het volgende knooppunt de middelste optie om bij de optimale uitkomst te belanden:
Een voorbeeld: mijn motor verkopen.
In theorie klinkt dit natuurlijk heel mooi en objectief, maar hoe ziet een beslisboom er in de praktijk uit? En tegen welke uitdagingen loop je dan aan?
Eerder schreef ik over de keuze mijn motor te verkopen. Wat is daarbij niet vertelde is dat het een beslisboom was die me hielp deze keuze te maken. De beslisboom die ik daarvoor heb opgesteld zag er als volgt uit:
Voordat ik startte met de beslisboom was ik oprecht benieuwd naar de uitkomst en ik was ook vastberaden me daaraan te houden. Ik liep aan tegen het feit dat veel factoren in deze beslisboom lastig te kwantificeren zijn. Denk aan zaken als ‘Headspace’ (mentale rust), ‘hassle’ (gedoe) en ‘freedom’ (vrijheid). Uiteindelijk deed de beslisboom me inzien dat ik mijn definitie van succes kon prioriteren. De prioriteiten die ik stelde waren:
- Minder spijt ervaren
- Meer mentale rust ervaren
- Meer vrije tijd overhouden
- Financiële aspecten
De volgorde en combinatie van deze succesfactoren deed me inzien dat ik mijn motor moest verkopen. Op het moment dat dit duidelijk werd, merkte ik dat ik mijn motor eigenlijk niet wilde verkopen. Ik had echter niet voor niets een beslisboom gemaakt, dus verkocht ik mijn motor. Dat is precies de kracht van deze aanpak, het filtert emoties en sunk cost weg.
Zet de beslisboom slim in
Een beslisboom is een krachtige methode die je kan helpen bij het maken van ingewikkelde keuzes. Je moet de kracht ervan echter niet overschatten. Het is een methode bij het maken van keuzes, maar niet dé methode. Het opstellen van een beslisboom kost relatief veel tijd en vereist aardig wat denkwerk. Gebruik het vooral voor grote of belangrijke beslissingen en altijd in combinatie met je gezond verstand.
Weet je vooraf al wat de uitkomst moet zijn en wil je een beslisboom gebruiken om die keuze te bevestigen? Sla het maken van een beslisboom dan over en doe wat je toch al van plan bent. Gebruik je de beslisboom echter zoals deze bedoeld is, dan geeft het inzicht, overzicht en een gedegen onderbouwing van je keuze.
A good decision is based on knowledge and not on numbers.
Plato
Pingback: De enige carrière strategie voor lange termijn succes - NABL